อันตรายจากการใช้โทรศัพท์ในปั๊มน้ำมัน เสี่ยงระเบิดจริงหรือไม่?

หลายคนคงเคยเห็นป้ายห้ามใช้โทรศัพท์มือถือในบริเวณปั๊มน้ำมัน ซึ่งเป็นกฎที่ปั๊มน้ำมันทั่วโลกใช้มาอย่างยาวนาน ความเชื่อนี้เริ่มต้นจากข่าวลือและอีเมลล์เชนที่แพร่กระจายในช่วงปลายทศวรรษ 1990 เกี่ยวกับอุบัติเหตุไฟไหม้ในปั๊มน้ำมันที่มีสาเหตุมาจากการใช้โทรศัพท์มือถือ แม้จะไม่มีหลักฐานยืนยันที่ชัดเจน แต่ความเชื่อนี้ก็ฝังรากลึกในสังคมมาจนถึงปัจจุบัน จากการศึกษาและวิจัยทางวิทยาศาสตร์พบว่า โอกาสที่คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าจากโทรศัพท์มือถือจะทำให้เกิดการจุดระเบิดของไอน้ำมันนั้นมีน้อยมาก เนื่องจากพลังงานจากคลื่นโทรศัพท์มือถือไม่เพียงพอที่จะทำให้เกิดประกายไฟที่รุนแรงพอจะจุดระเบิดไอระเหยของน้ำมันได้ อย่างไรก็ตาม หลายหน่วยงานยังคงแนะนำให้หลีกเลี่ยงการ ใช้โทรศัพท์ในปั๊มน้ำมัน เพื่อความไม่ประมาท และเพื่อให้ผู้ใช้บริการมีสมาธิในการเติมน้ำมันมากขึ้น ลดความเสี่ยงจากอุบัติเหตุที่อาจเกิดจากความไม่ระมัดระวัง เช่น การทำน้ำมันหกเลอะเทอะ หรือการลืมดึงหัวจ่ายน้ำมันออกจากรถยนต์ก่อนขับออกจากปั๊ม

ข้อเท็จจริงทางวิทยาศาสตร์

การที่โทรศัพท์มือถือจะทำให้เกิดการระเบิดในปั๊มน้ำมันนั้น จำเป็นต้องมีองค์ประกอบสำคัญสามประการ คือ เชื้อเพลิง ออกซิเจน และแหล่งจุดระเบิด โดยไอระเหยของน้ำมันเชื้อเพลิงสามารถติดไฟได้เมื่อผสมกับอากาศในสัดส่วนที่เหมาะสม แต่คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าจากโทรศัพท์มือถือนั้นมีกำลังต่ำเกินกว่าจะทำให้เกิดประกายไฟที่จะจุดระเบิดไอน้ำมันได้

สถาบันอุปกรณ์ปิโตรเลียม (PEI) ได้ทำการศึกษาและรวบรวมรายงานอุบัติเหตุไฟไหม้ในปั๊มน้ำมันกว่า 150 กรณีในช่วง 20 ปีที่ผ่านมา ไม่พบว่ามีกรณีใดที่มีสาเหตุมาจากโทรศัพท์มือถือโดยตรง ส่วนใหญ่เกิดจากไฟฟ้าสถิตที่เกิดจากการเข้า-ออกรถยนต์ หรือการสัมผัสตัวถังรถระหว่างเติมน้ำมัน

สาเหตุที่ยังมีป้ายห้าม ใช้โทรศัพท์ในปั๊มน้ำมัน

แม้ว่าความเสี่ยงจากการ ใช้โทรศัพท์ในปั๊มน้ำมัน จะต่ำมาก แต่ปั๊มน้ำมันยังคงติดป้ายห้ามใช้โทรศัพท์ด้วยเหตุผลสำคัญหลายประการ:

1. เพื่อป้องกันการเสียสมาธิขณะเติมน้ำมัน ซึ่งอาจนำไปสู่อุบัติเหตุอื่นๆ เช่น การกดหัวจ่ายไม่สนิท หรือการเติมน้ำมันล้น
2. เป็นมาตรการป้องกันเชิงรุกตามหลักความปลอดภัยสูงสุด เนื่องจากปั๊มน้ำมันเป็นพื้นที่ที่มีความเสี่ยงสูง
3. เป็นไปตามระเบียบและมาตรฐานความปลอดภัยสากลที่กำหนดโดยหน่วยงานกำกับดูแล

สาเหตุจริงของอุบัติเหตุในปั๊มน้ำมัน

1. ไฟฟ้าสถิตจากการเข้า-ออกรถ (79%)

• ไฟฟ้าสถิตเกิดขึ้นได้หลายวิธีในปั๊มน้ำมัน:
  • การเสียดสีระหว่างเสื้อผ้ากับเบาะรถขณะเข้า-ออก สามารถสร้างประจุไฟฟ้าถึง 60,000 โวลต์
  • การสัมผัสตัวถังรถในอากาศแห้ง โดยเฉพาะหน้าหนาว ทำให้เกิดการสะสมประจุ
  • การเคลื่อนไหวของน้ำมันผ่านท่อเติม สร้างไฟฟ้าสถิตได้ถึง 40,000 โวลต์
• วิธีป้องกัน:
  • แตะโลหะที่ไม่ได้ทาสีก่อนจับหัวจ่าย เพื่อคายประจุ
  • หลีกเลี่ยงการเข้า-ออกรถระหว่างเติมน้ำมัน
  • สวมรองเท้าที่มีพื้นยางเพื่อป้องกันการสะสมประจุ

2. การสูบบุหรี่และอุปกรณ์จุดไฟ (18%)

• อันตรายจากการสูบบุหรี่ในปั๊มน้ำมันเกิดจาก:
  • ไอระเหยของน้ำมันติดไฟได้ที่อุณหภูมิเพียง 20-25 องศาเซลเซียส
  • ปลายบุหรี่มีความร้อนถึง 600-900 องศาเซลเซียส
  • ไฟแช็คและไม้ขีดสร้างเปลวไฟที่มีอุณหภูมิสูงถึง 1,100 องศาเซลเซียส
• ผลกระทบ:
  • ไอระเหยน้ำมันสามารถลุกติดไฟได้ในรัศมี 2-3 เมตรจากแหล่งความร้อน
  • เปลวไฟสามารถลามไปตามไอน้ำมันจนถึงแหล่งน้ำมันได้
  • หากเกิดการระเบิด แรงระเบิดสามารถทำลายทรัพย์สินในรัศมีกว้าง

3. อุปกรณ์ไฟฟ้าที่ชำรุด (2%)

• อุปกรณ์ไฟฟ้าที่มักก่อให้เกิดอันตราย:
  • สายไฟที่ฉนวนเสื่อมสภาพ ทำให้เกิดการลัดวงจร
  • มอเตอร์ปั๊มที่ขาดการบำรุงรักษา เกิดความร้อนสูง
  • หัวจ่ายน้ำมันที่สวิตช์ชำรุด อาจเกิดประกายไฟ
• มาตรการป้องกัน:
  • ตรวจสอบอุปกรณ์ไฟฟ้าทุก 3 เดือน
  • ติดตั้งระบบตัดไฟอัตโนมัติ
  • ใช้อุปกรณ์ที่ได้มาตรฐานการป้องกันการระเบิด (Explosion Proof)

4. สาเหตุอื่น ๆ (1%)

• ความประมาทของผู้ใช้บริการ
  • ใช้โทรศัพท์มือถือขณะเติมน้ำมันจนเสียสมาธิ ทำให้น้ำมันล้น
  • จอดรถไม่ตรงตำแหน่ง ทำให้สายเติมน้ำมันตึงเกินไป
• สภาพแวดล้อมและสภาพอากาศ
  • ฟ้าผ่าในบริเวณใกล้เคียง
  • พายุแรงพัดวัสดุปลิวมากระทบอุปกรณ์จ่ายน้ำมัน

 

คำแนะนำเพื่อความปลอดภัยในการใช้บริการปั๊มน้ำมัน

1. ดับเครื่องยนต์ทุกครั้งก่อนเติมน้ำมัน
2. ห้ามสูบบุหรี่หรือจุดไฟในบริเวณปั๊มน้ำมันโดยเด็ดขาด
3. ไม่ควรเข้า-ออกรถระหว่างเติมน้ำมัน เพื่อป้องกันไฟฟ้าสถิต
4. หากจำเป็นต้องใช้โทรศัพท์ ควรใช้ในบริเวณที่กำหนด
5. สังเกตป้ายเตือนและปฏิบัติตามคำแนะนำของพนักงานอย่างเคร่งครัด

มาตรการความปลอดภัยเพิ่มเติมในปั๊มน้ำมัน

นอกจากการห้ามใช้โทรศัพท์มือถือแล้ว ปั๊มน้ำมันยังมีมาตรการความปลอดภัยอื่นๆ ที่สำคัญ เช่น:

* ระบบตัดไฟฉุกเฉิน
* อุปกรณ์ดับเพลิงที่เหมาะสมกับการดับไฟจากน้ำมันเชื้อเพลิง
* ระบบระบายไอน้ำมันอัตโนมัติ
* การฝึกอบรมพนักงานให้รับมือกับเหตุฉุกเฉิน
* การตรวจสอบและบำรุงรักษาอุปกรณ์อย่างสม่ำเสมอ

ข้อแนะนำเพิ่มเติมสำหรับผู้ใช้บริการ

1. ควรจอดรถให้หัวรถชี้ออกจากตู้จ่ายน้ำมัน เพื่อให้สามารถขับออกได้ทันทีในกรณีฉุกเฉิน
2. ศึกษาตำแหน่งอุปกรณ์ดับเพลิงและทางหนีไฟในปั๊มน้ำมัน
3. หลีกเลี่ยงการใช้อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ทุกชนิดขณะเติมน้ำมัน
4. แจ้งพนักงานทันทีหากพบเห็นความผิดปกติหรือการรั่วไหลของน้ำมัน
5. ไม่ควรเติมน้ำมันจนล้นถัง เพราะอาจทำให้น้ำมันหกและเกิดอันตรายได้

สรุป ใช้โทรศัพท์ในปั๊มน้ำมัน เสี่ยงระเบิดจริงหรือไม่

แม้ว่าความเสี่ยงจากการใช้โทรศัพท์มือถือในปั๊มน้ำมันจะต่ำมาก แต่การปฏิบัติตามกฎความปลอดภัยยังคงมีความสำคัญ เนื่องจากปั๊มน้ำมันเป็นสถานที่ที่มีความเสี่ยงสูง การให้ความสำคัญกับความปลอดภัยและปฏิบัติตามข้อกำหนดต่างๆ จึงเป็นสิ่งที่ผู้ใช้บริการทุกคนควรตระหนักและให้ความร่วมมือ เพื่อป้องกันอุบัติเหตุที่อาจเกิดขึ้นได้

แหล่งที่มาข้อมูล:

• Federal Communications Commission (FCC)
• Petroleum Equipment Institute (PEI)
• American Petroleum Institute (API)
• สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)
• กรมธุรกิจพลังงาน กระทรวงพลังงาน